Zeleni zidovi koji su formirani zasađivanjem velikog broja biljaka, raspoređenih po određenom redosledu, od čijeg položaja u kompoziciji zavisi vizuelni prikaz fasadnog omotača, daju određeni vrednosni i likovni karakter postojan u vremenu. Oblik vegetacionog zida definiše se i prema položajnim karakteristikama zida u odnosu na ostale elemente arhitekture i ugla sagledavanja u odnosu na udaljenost posmatrača. Sama kompozicija zida uslovljena je pre svega integrativnošću, proporcijskim odnosom, uravnoteženošću i skladnošću elemenata, ritmom, učestalošću ponavljanja, simetrijom, asimetrijom, harmonijom i modularnošću.
Geometrizovan pristup oblikovanju vegetacionih zidova je primenljiv, jer on doprinosi lakšem oblikovanju, kompoziciji, simboličkom odnosu unutar i izvan prostora u kome se nalazi, kao i određivanju neophodnih tehnoloških veličina pri dimenzionisanju. U zavisnosti od urbanog konteksta u kome se nalazi, vegetacioni zid pruža čitav niz senzitivnih pojava ističući je „skladnim odnosom između reda i izraza, ističući je harmonijom između građe, strukture i prikaza.“
Treba naglasiti da je dinamičnost forme koja se postiže vegetacionim zidom iskazana kroz prepoznatljivu strukturu materijalizacije.
„Izgled nekog materijala čini sve ono što se o njemu može saznati posredstvom ljudskih čula, pa se prema specifičnostima građevinskih materijala u elemente izgleda mogu ubrojiti“:
Osnovna oblikovna i projektantska karakteristika vegetacionih zidova je da oni poseduju konceptualnu dugovečnost, mogućnost promene i ponavljanje elemenata. Oni sami po sebi čine određeni tip strukture, a osnovno pravilo strukture je poštovanje konstruktivnih zakonitosti.
Upotrebom biljaka u završnoj obradi, teško se može govoriti o materijalizacijskom bogatstvu, već o smislenom, zanimljivom i složenom skulpturalnom karakteru vegetacionog zida. U pojedinim slučajevima zeleni zidovi se transformišu u dominantni umetnički izraz u prostoru u kome se nalaze, zahvaljujući projektantskom istraživanju potencijala materijala od koga je izrađen i novih strukturalnih sistema.
Većina projektanata pokušava da ostvari određeni arhitektonski doprinos, u oblikovanju vegetacionih zidova više kao odgovor na trenutne oblikovne, arhitektonske i kulturološke ciljeve vremena u kome se oni projektuju, nego na neka teorijska i empirijska pitanja.
Sve ovo rezultuje složenijim tehnološkim zahtevima u projektovanju i realizaciji, daljem istraživanju graničnih mogućnosti i poboljšaju osnovnih karakteristika, ali i novih relacija između materijala, oblika i konstrukcije. Viši nivo saznanja o materijalima i načinima poboljšanja njihovih osobina, omogućili su dimenzionalnu redefiniciju elemenata, što dovodi do kombinatorne efikasnosti i jedinstvenog uobličavanja prostora primenom vegetacionih zidova. Konstruktivna neuobičajenost, primenjeni materijali, dominantna su pojava u arhitekturi novijeg doba, jer omogućavaju raznovrsnost kombinatorike oblika, bolje iskorišćenje graničnih potencijala primenjenih materijala, ekonomičnost i racionalnost sklopa.
U procesu definisanja kriterijuma za određivanje oblikovnih karakteristika vegetacionih zidova pre svega mora se razmišljati o faktorima koji su uticali na percepciju zida bez kvantitativnog izražavanja. To se pre svega odnosi na: Inovativnost dizajnerskog i tehnološkog rešenja, Skladnost sa urbanim kontekstom okruženja, Laka prepoznatljivost i jednostavnost rešenja, Harmoničnost kompozicije, boje i teksture.
Skladnost sa urbanim kontekstom podrazumeva usklađenost prirodnog okvira i elemenata arhitektonske materijalizacije vegetacionog zida bez nametljive vizuelne dominantnosti već komunikativnog odnosa sa korisnicima i okruženjem. Harmoničnost kompozicije, boje i teksture predstavlja odnos izgrađene strukture prema efektima iluzije koju stvara vegetacioni zid na očekivanim mestima realizacije. Identitet se određuje kao mnogostrukost izražavanja, izvođenja, raspolaganja, prihvatanja i konstruisanja potencijalnih identiteta kroz dva različita pristupa. Prvi je esencijalni i tumači se kao izraz društva, a drugi antiesencijalni koji određenu estetiku objekta vidi kao konstituenta mogućeg individualnog identiteta.
Tretiranje vegetativnih zidova kao elementa za oblikovno poboljšanje objekata i prostora može biti dvojako. Instalacija vegetativnog zida može povratiti određenu vrstu identiteta arhitektonskom objektu ili urbanoj sredini. Sami zidovi mogu poslužiti kao element ostvarivanja povećane privatnosti korisnika objekta.
Pored svega navedenog, veoma bitna kategorija u razmatranju projektantske filozofije i metodologije realizacije vegetacionog zida je fizičko i fiziološko ponašanje i interakcija ljudi i vegetacije. Interakcija može kanalisati procenu korisnika o arhitekturi i arhitektonskim elementima uopšte, ne uključujući elemente kulturološke različitosti, arhitektonske pogrešivosti i nesavršenosti.
Arhitektura je disciplina koja implicitno i eksplicitno utiče na duh ljudi koji su njome okruženi. Arhitektura ima potencijal da ljude ujedinjuje u prostoru i vremenu, kao i da direktno utiče na dinamiku i kvalitet njihovog socijalnog života.
Gradske sredine imaju veliki broj alternativnih prostora u kojima bi upotreba vegetativnih zidova mogla da ostvari pun kapacitet i raznolikost u urbanoj celini.
Zdravi zidovi utiču na zdravlje svih nas
Iz tih razloga je neobično važno omogućiti da se u takvim prostorima ostvari bogatstvo odnosa biljaka i ljudi. Ono što je kod ovih sistema najupečatljivije je to što se stvara jedan novi medij izražavanja u oblikovanju fasadnih omotača budućnosti, zapravo omogućava se ostvarivanje težnje projektanata za promenljivošću forme.
U projektantskom smislu neophodno je pronalaženje novih sistema, materijala i ostalih elemenata vegetacionog zida kako bi se dosegao nivo originalnosti i prepoznatljivosti u pristupu i afirmaciji realizacije ovakvih fasadnih struktura. Zeleni zidovi omogućavaju stvaranje određenih implementacionih obrazaca, upotrebom biljnih tekstura kao osnovnog elementa izražavanja.
Napušteni, oronuli ili delimično srušeni objekti su idealna mesta za postavljanje vegetativnih zidova u svrhu transformacije i podizanja nivoa identiteta urbanog prostora.
Pojava ”toplotnog ostrva” u urbanim sredinama je posledica izmenjenog bilansa zračenja i toplote u odnosu na okolinu i u direktnoj je korelaciji sa stepenom urbanizacije. Pojava je uzrokovan preteranom apsorpcijom i akomulacijom toplote u strukturalne elemente arhitektonskih objekata što dovodi do temperaturnog diskontinuiteta na mikro nivou. Razlika u temperaturi je veća noću i u letnjim mesecima zbog toplotne emisija elemenata koji su tokom dana akumulirali toplotu, tako da noću odaju rezerve toplotne energije i time održavaju visoku temperaturu gradskog vazduha. ”Tome doprinosi i manje efektivno zračenje sa gradskih površina zbog povećane koncentracije antropogenih pridodataka u vazduhu.”
Ima slučajeva da instalacija vegetativnog zida može povratiti određenu vrstu identiteta arhitektonskom objektu ili urbanoj sredini. Sami zidovi mogu poslužiti kao element ostvarivanja povećane privatnosti korisnika objekta.
Zeleni zidovi, prema mnogim istraživanjima utiču na psihološko stanje posmatrača tako što svojim oblikom, građom i životnim osobinama povećavaju efekat socijalizacije u najširem smislu reči. Gusto izgrađena urbana sredina u letnjem periodu odlikuje se niskim nivoom vlažnosti vazduha. Ispitivanja su pokazala da je procenat relativne vlažnosti vazduha u direktnoj funkciji veličine biljke i površine pod biljkama.
Realizacija vegetativnih zidova u urbanim sredinama omogućava smanjenje buke u mikrookruženju, jer zelenilo umanjuje efekte delovanja visokofrekfentnih tonova, a u zavisnosti od strukture i tehnologije postavljanja vegetativnog zida. Poznato je da se u te svrhe biljke upotrebljavaju kao prirode barijere protiv buke uz autoputeve, magistrale i železničke pruge koje prolaze kroz urbanu sredinu. Različita istraživanja su pokazala da problemi nastali usled lošeg kvaliteta vazduha u prostorima za život i rad moguće je rešiti primenom vegetativnih zidova, ako su oni postavljeni u neposrednoj blizini mesta izmene vazduha između spoljašnje i unutrašnje sredine.
Analiza vegetacionih zidova obezbeđuje kreativan put za inicijaciju, inspiraciju i uključivanje stanovništva u ekološke aktivnosti, pre svega u njihovom neposrednom okruženju. Ona, takođe, razvija i kreativne i umetničke potencijale kod ljudi, koji kroz praksu senzibilizuju estetske parametre važne za oblikovanje prostora. Integrativnim pristupom u arhitekturi i urbanizmu, koji podrazumeva kombinovanje elemenata arhitekture, dizajna, likovnosti, ekologije, botanike i prostornog planiranja, može da se postigne sinergiju zelenila i prostora u kojem se ljudi osećaju sigurno, uključeno i srećno.
Brojni su primeri „ozelenjavanja“ urbanih prostora, i zatvorenih i otvorenih, kako bi se poboljšao kvalitet u „teškim“ urbanim jezgrima gde je količina betona i asfalta obrnuto srazmerna stepenu socijalizacije i uključenosti a direktno proporcionalna stepenu otuđenosti. U tom smislu, moderne arhitekte se okreću biljkama i njihovim „terapeutskim“ svojstvima.
Ljudi se osećaju bolje u prisustvu biljaka, ljudi se okupljaju kako bi biljke negovali, biljke imaju prirodnu estetiku koja poboljšava izgled svakog prostora.
Stvaranje parcijalnih biljnih ekosistema na zidovima zgrada ili na krovovima kuća pomaže očuvanju ravnoteže i stvaranju održivih rešenja za postizanje energetske efikasnosti. Arhitektura je disciplina koja implicitno i eksplicitno utiče na duh ljudi koji su njome okruženi. Arhitektura ima potencijal da ljude ujedinjuje u prostoru i vremenu, kao i da direktno utiče na dinamiku i kvalitet njihovog socijalnog života.
Preduslov svih ovih radnji je da se kod građana stvori svest o neophodnosti upotrebe vegetacionih zidova. Tek tada će se otvoriti mogućnosti za analize i istraživanja vegetacionih zidovima po drugim aspektima. Zeleni zidovi su elementi oblikovanja, kod kojih postoje različite podeone grupe. Oni svojim funkcionalnim i oblikovnim karakteristika pružaju i osiguravaju novi likovni potencijal omotača.
Autor teksta: Prof. dr Budimir Sudimac