Smešten na obroncima Kopaonika, sa impozantnim pogledom na okolni pejzaž, tvrđava Koznik se smatra jednim od najočuvanijih i najlepših primera srednjevekovnog odbrambenog graditeljstva u Srbiji. Iako se ne zna mnogo o nastanku ove impozantne tvrđave, priče iz lokalnog folklora obogaćuju iskustvo svakog ko dobije priliku da je poseti.
Popularnost ove tvrđave sa godinama raste, kako zbog raznih manifestacija koje se priređuju među njenim zidinama, tako zbog pešačkih tura, ali i zbog činjenice da se nalazi u blizini najveće naše planine i najposećenijeg turističkog centra, Kopaonika, ali i Vrnjačke Banje. Ukoliko želite da ovogodišnji skijaški odmor na Kopaoniku obogatite sa malo kulture i istorije, do Koznika možete stići putem preko Brzeća, Krive reke i Milentije.
Istorija „Jerininog grada“
Nakon Maričke bitke, knez Lazar je dao da se jugoistok njegove zemlje pripremi za udare nadolazeće protivničke vojske. Tako su nastala utvrđenja u Pirotu, Prokuplju, kao i Koznik, koji se prvi put pominje u Lazarevoj povelji manastiru Lavra Svetog Atanasija na Svetoj gori. U povelji stoji da je napisana u „plemenitom gradu Kozniku“. U gradu su često boravili i njegova supruga Milica i sin Stefan Lazarević.
Stefan eventualno sva sela oko Koznika dodeljuje dodeljuje Radiču Postupoviću. Na Kozniku se dosta radilo, tvrđava se utvrđivala i dograđivala, a nema sumnje da su ti napori bili vezani za najezdu Turaka koja se svakog časa isčekivala. Radič je živeo u doba vladavine despota Đurađa Brankovića, čija je supruga upravo Jerina iz legende. Narod je u to doba bio opterećen ogromnim porezima (kulucima) koji su išli na izgradnje puteva, mostova, i utvrđenja, a narod je Jerinu smatrao glavnim krivcem za njegove patnje. Najpoznatija je priča u kojoj je despotica zavela takav kuluk, da su čak i koze bile upregnute da materijal za izgradnju nose na vrh brda. Koznik je tako prozvan Jerininim gradom.
Tvrđava Koznik planina Kopaonik / foto: Jovana Jović
Izgled i izgradnja Koznika
Grad Koznik je izgrađen na visokom terenu, opkoljen oštrim stenama s tri strane, dok se ka njemu prilazi s zapadne, manje strme strane. Oblik mu je neuobičajen i prati konturu terena, s najvećom dužinom od 58 metara i širinom od 44 metara. Bedemi grada su ojačani sa 8 kvadratnih kula, raspoređenih na približno istom rastojanju. Tri kule na istočnom bedemu su manje od tri na južnom i zapadnom bedemu, dok su severna (Donžon kula) i severozapadna kula znatno veće i verovatno su služile i kao stambeni prostor.
Arheološkim istraživanjima nađeni su ostaci ukrasne kamene plastike, koja je karakteristična za Moravski stil gradnje. U prilog tome da je Koznik podignut u vreme kneza Lazara i u Moravskom stilu ide to što su na grudobranu jedne od kula pronađeni ostaci maltera crvenkaste boje.
Tvrđava Koznik – grad vitezova
Popularnosti ove tvrđave umnogome doprinosi manifestacija „Koznik – grad Vitezova“, nastala na inicijativu građana Aleksandrovca i Brusa. Ljubitelji srpske srednjevekovne kulture mogu da uživaju u viteškim igrama i performansima, kao i u umetničkom programu slikarske kolonije „Kozniku u pohode“.
Autor teksta: Nastasja Kerković