Arhitektura vegetacionih zidova nudi značajne prednosti u odnosu na tradicionalne elemente arhitekture kako u pogledu oblikovanja same strukture tako i u pogledu oblikovanja prostora. Projektantska potreba za arhitekturom minimalizma navodi projektante da istražuju nove oblikovne mogućnosti u projektovanju vegetacionih zidova.
Oblikovna vrednost vegetacionih zidova je dominantna vrednost, ali estetika bez potrebne funkcije je bezvredna. Estetika i atraktivnost moraju u slučaju vegetacionih zidova ostati u službi funkcionalnosti. Likovnost vegetacije trebala bi biti radikalno promenjena, zajedno sa novim tehnološkim mogućnostima u projektantskom naporu da se oblikovnost vegetacionih zidova formuliše kao prostorna struktura uz sve poznate aspekte modelovanja.
Nova tehnološka rešenja u arhitekturi vegetacionih zidova, omogućavaju oblikovnu raznovrsnost, ekonomičnost i racionalnost vegetacionih zidova. Sve ovo rezultuje složenim tehnološkim zahtevima u projektovanju i izradi vegetacionih zidova, daljem istraživanju graničnih mogućnosti i poboljšanju osnovnih karakteristika zelenih zidova. Kombinacija i izbor biljaka, njihovo oblikovno struktuiranje i materijalizacijsko prožimanje, dovode do stvaranja vegetacionih zidova koji svojom estetikom afirmišu ostale elemente arhitekture.
Foto: Vegetacioni zid u poslovnom prostoru
Vegetacioni zidovi su arhitektonski elementi koji bi trebali da projektante oslobode dizajnerskih stega, propisa, strogih sigurnosnih zahteva. Arhitektura vegetacionih zidova umnogome je otvorena ka novom funkcionalnom tumačenju, novim oblikovnim rešenjima, koja se ne mogu uvek svrstati u kategoriju ekonomske opravdanosti i racionalnosti. Inventivnost u dizajniranju, uz pomoć tehnologije, prestaje da ima pravila i ograničenja u pogledu oblikovanja vegetacionih zidova.
Održivi sistemi i uspostavljanje novih urbanih i arhitektonskih modela za rešavanje estetskih savremenih gradova jedna je od uloga zelenih zidova. Zeleni zidovi u urbanim naseljima postaju adaptabilne strukture koje održavaju dinamičku ravnotežu između korisnika i prirode. Strukturalnost zelenih zidova ima za cilj superintegraciju i ostvarivanje potpuno novih mogućnosti arhitekture, društva i tehnologije.
Vegetacioni zidovi svrstavaju se u koncept održive arhitekture, jer u realizaciji ovakvih koncepata aktivno je uključena primena savremenih materijala i tehnologija uz adekvatnu valorizaciju klimatskih uslova i urbanog okruženja. Oni su pre svega nastali kao potreba pronalaženja novih arhitektonskih izražajnih alata koja bi dala odgovore na interakciju izgrađene strukture i prirodnog okruženja. Ubrzana industrijalizacija naselja, dovela je do razvoja sistema biljnog ozelenjavanja vertikalnih zidova u arhitekturi savremenog doba. Kao ključna strategija razvoja ovakvog sistema jeste poboljšanje životnog okruženja, ljudskog zdravlja i mentalne dobrobiti. Paralelno sa razvojem tehnologija razvija se i dizajn vegetacionih zidova, te ga možemo uvrstiti u savremene umetničke trendove – tehnološku umetnost.
Integracija vegetacije i arhitektonskih objekata uspostavlja novi hibridni odnos u arhitekturi, stvarajući multidisciplinarni pristup projektovanju fasadnih omotača. Uvođenje vegetacionih zidova u mikrookruženje doprinosi održavanju uravnoteženog ekosistema, pod uslovom da postoji upotreba autohtonih vrsta biljaka koje su prilagođene za klimatske uslove u kojima se nalaze.
Razvoj tehnologije ima veliki uticaj na arhitekturu, jer daje odgovore na veliki broj problema sa kojima se fasadni omotači susreću u arhitekturi novog doba. Vegetacioni zidovi nose umetničku aplikaciju, stvaraju skulpturalnu kreaciju u prostornoj arhitektonskoj formaciji objekta. Savremena tehnologija, odnos čoveka prema okruženju, daju odgovore na pitanje kako uspostaviti odnos između arhitektonskog objekta i okruženja sredstvima savremene tehnologije. Vegetacioni zidovi omogućavaju da se stvori životni sistem veoma sličan prirodnom okruženju.
Foto: Zelena fasada
Vegetacioni zidovi dvadesetog i dvadeset prvog veka gube konstruktivnu strogost, postaju dematerijalizovani, inovativni ali i dalje zadržavaju svoju osnovnu funkciju. Razvoj ljudske svesti, naučnih saznanja i ekonomski pritisak uslovili su nova oblikovna i konstruktivna rešenja vegetacionih zidova, što je omogućilo projektovanje konceptualno novih i drugačijih rešenja.
Vegetacioni zidovi nastali u ovom periodu ostvaruju kohezioni sistem u okviru koga tehnologija i oblikovanje utiču jedan na drugo i međusobno su uslovljeni stvarajući jedan novi oblik senzitivnosti u arhitektonskim objektima.
Osnovni cilj arhitekture vegetacionih zidova jeste da objektu omogući jedan novi vid urbane prepoznatljivosti arhitektonskom objektu. Vegetacioni zidovi na ovaj način ostvaruju novi perceptualni odnos prema arhitektonskim objektima, omogućujući im interaktivni dizajnerski pristup. Ono što ovim sistema daje kao karakteristiku arhitektonske forme jeste promenljivost, dinamičnost, koloričnost i interaktivnost.
Inventivnost u oblikovanju, uz pomoć tehnologije, prestaje da ima pravila i ograničenja u svim aspektima oblikovanja i materijalizacije vegetacionih zidova. Perceptualne specifičnosti vegetacionih zidova odlikuju se: višeznačnom vizuelnom promenom fasadnog omotača, boja (odnosi se na intenzitet određenog kolorita), učestalost promene. Biljni zasadi kao nosioci oblikovnih karakteristika arhitektonskog izgleda vegetacionog zida u prostoru svojom kompozicijom i međusobnim odnosima, kako položajno tako i u individualnoj kompoziciji, stvaraju određen likovni odnos. Prostor u kome se vegetacioni zid nalazi, oblikuje se pre svega masom, a karakteriše se međuodnosom. Vegetacioni zidovi koji su formirani zasađivanjem velikog broja biljaka, raspoređenih po određenom rasporedu, od čijeg položaja u kompoziciji zavisi vizuelni prikaz na fasadnom omotaču daju određeni vrednosni i likovni karakter postojan u vremenu. Likovnost samog zida je u težnji za slobodom od vanestetskih sadržaja – estetska funkcija kod njih nije sekundarna, periferna ili samo spoljašnja, kao što je to kod niza novijih umetničkih grana čiji je estetski status još uvek u procesu konstituisanja i definisanja, ili još uvek ima eksperimentalni karakter.
Foto: Doprinos zelenila ambijentu
Oblik vegetacionog zida definiše se prema položajnim karakteristikama zida u odnosu na ostale elemente arhitekture, uglom sagledavanja, udaljenosti posmatrača. Sama kompozicija zida uslovljena je pre svega integrativnošću, proporcijskim odnosom, uravnoteženošću i skladnošću elemenata i njihovim ritmom i učestalošću ponavljanja, simetrijom, asimetrijom, harmonijom i modularnošću.
Treba naglasiti da je dinamičnost forme koja se postiže vegetacionim zidom iskazana kroz prepoznatljivu strukturu materijalizacije. Likovna percepcija vegetacionih zidova radikalno je promenjena, u odnosu na neke druge arhitektonske elemente, zbog velikog uticaja novih tehnoloških saznanja, njihovog daljeg razvoja i primene u projektantskom naporu da se oblik i materijalizacija formulišu kao prostorna struktura uz sve poznate aspekte modelovanja.
Kombinacija i izbor biljnog materijala, njihovo oblikovno struktuiranje i materijalizacijsko prožimanje, dovode do izrade zidova koji svojim izgledom imaju dominantan odnos prema ostalim elementima modernih arhitektonskih ostvarenja. Razvoj i unapređenje vegetacionih zidova treba podsticajno da deluje na proces komercijalizacije ovakvog oblika materijalizacije arhitektonskih objekata da bi sami sebi obezbedili određene elemente umetnosti.
Teorijski posmatrano likovni okvir ovih zidovi fokusiran je na upoznavanju prolaznika sa savremenim i tradicionalnim načinima korišćenja vertikalnih bašti.
Upotreba zelenila na ovaj način ispituju se i istražuje kroz formalne, tehnološke, funkcionalne, estetske mogućnosti zelenih zidova kao resursa u procesu projektovanja urbanih elemenata. U vizuelnom smislu, svaka vertikalna bašta može biti tretirana kao svojevrsni likovni istraživački proces u kojem je moguće namenski gajiti različite biljke koje će pomoću kombinovanja boja, oblika i formi stvarati jedinstveni vizuelni izraz.
Foto: Zeleni zid
Brojni su primeri „ozelenjavanja“ urbanih prostora, zatvorenih i otvorenih, kako bi se poboljšao kvalitet u zagađenim urbanim jezgrima gde je količina betona i asfalta obrnuto srazmerna stepenu socijalizacije i uključenosti, a direktno proporcionalna stepenu otuđenosti. Stvaranje parcijalnih biljnih ekosistema u urbanim sredinama pomaže očuvanju ravnoteže i stvaranju održivih rešenja za postizanje vizuelnog komfora.
Vegetacioni zidovi tehnološki predstavljaju modernu verziju tradicionalnih oblika ozelenjavanja zidnih površina. Zeleni fasadni omotači zgrada koriste prirodne odlike i karakteristike vegetacije za rešavanje oblikovnih i daju savremen pristup arhitektonskom projektovanju. Današnji omotači arhitektonskih objekta su plod prezentovanja određene informacije, a zelenilo je jedan od medija za iskazivanje određenih oblikovnih poruka u gustim urbanim sredinama uz tehnološku nezavisnu samoodrživost. Spajanje umetnosti, inženjerstva i botanike omogućuje nove tehnološke pogodnosti za biljni svet izvan njihovog prirodnog staništa. Ovi sistemi omogućavaju zaštitu životne sredine i predstavljaju osnov za rešavanje integralnih problema, zaštite i oblikovanja, kombinujući prirodu i tehnologiju. Ovakav pristup u razumevanju odnosa tehnologije i omotača omogućava u oblikovnom smislu novi vid umetničkog izražavanja i prezentacije savremenog umetničkog izraza.
Vegetativni zidovi koji u svom sklopu imaju ozelenjene površine prekrivene biljnim omotačem imaju važnu ulogu prilikom ujednačavanja mikroklimatskih parametara u odnosu na lokalno okruženje kao i smanjenje prolaza toplote kroz fasadni omotač u letnjem periodu.
Lisna površina biljnog omotača ima ulogu apsorbera sunčevog zračenja i svojom emisivnošću toplotnog zračenja ponaša se kao element zaštite fasadnog omotača od toplotnog pregrevanja. Evapotranspiracija, kao složena osobina biljnog sveta je proces koji obezbeđuje isparavanje vode iz zemljanog zasada (evaporacija) i isparavanje vode iz lisnih pora do kojih voda stiže iz korenovog sistema i traheja (transpiracija).
Osim ovog prirodnog fenomena veoma važno je znati da vegetacioni zidovi utiču na snižavanje temperature vazduha u svom okruženju i poboljšanje klimatskih parametara u urbanim toplotnim ostrvima. Oblikovanje vegetacionih zidova je u direktnoj relaciji sa performansama zidne površine. Performansama se određuje ponašanje delova objekata, građevinskih materijala u odnosu na funkcionalne zahteve samih korisnika.
Vegetacioni zidovi u arhitektonskom, oblikovnom i tehnološkom smislu u odnosu na druge arhitektonske elemente imaju dominantu pojavu na arhitektonskim objektima. Za njihovo projektovanje i njihovu realizaciju neophodno je da se prati tehnološki razvoj ne samo u građevinarstvu nego u drugim oblastima, jer se vremenom razvijaju novi sistemi za njihovu realizaciju koji obezbeđuju veći komfor u procesu eksploatacije.
Arhitektura vegetacionih zidova danas je u mnogome izložena novom pristupu u oblikovanju, novom funkcionalnom tumačenju, novim konstruktivnim rešenjima, koja se ne mogu uvek svrstati u kategoriju ekonomske opravdanosti i racionalnosti. Inventivnost u oblikovanju, uz pomoć tehnologije, prestaje da ima pravila i ograničenja u svim aspektima oblikovanja i materijalizacije vegetacionih zidova.
Oblikovanje vegetacionog zida, odnosno njegova forma je nešto što se prvo uočava u dijalogu objekat – korisnik. Raznovrsnost oblika, zanimljivost arhitektonskog detalja i inovativnost autora doprinose unapređenju percepcije ukupnog prostora primenom zelenih zidova. Biljni zasad kao nosioci oblikovnih karakteristika arhitektonskog izgleda vegetacionog zida, svojom kompozicijom i međusobnim odnosima, kako položajno tako i u individualnoj kompoziciji, stvaraju određen likovni odnos. Prostor u kome se vegetacioni zid nalazi, oblikuje se pre svega masom, a karakteriše se međuodnosom, karakteristika sastavnih elemenata, vrstom biljaka, bojom, teksturom, odnosom punog i praznog, ritmičnošću.
Autor teksta: Prof.dr Budimir Sudimac