Kako se greju građani Srbije?

Radijator u hodniku pored čiviluka — Kako se greju građani Srbije?

Da bismo bolje sagledali mogućnosti za sprovođenje energetske tranzicije dobro je znati strukturu potrošnje energije u domaćinstvima.

Bez obzira na formalno članstvo u Evropskoj Uniji, potrošnja energije i navike stanovništva u zemljama regiona su veoma slične, dok ovi podaci u razvijenim zemljama EU izgledaju bitno drugačije. Toplotna energija za potrebe zagrevanja prostora u najvećoj meri dolazi od sagorevanja ogrevnog drveta i uglja.

Ako posmatramo ukupnu potrošnju, situacija je slična jer grejanje troši najviše energije, ali je veoma važno obratiti pažnju na značajan porast udela električne energije u ovoj statistici.

Naime, električna energija se koristi za napajanje rashladnih i svih kućnih aparata. Takođe, u letnjem periodu više se koriste električni šporeti i bojleri, dok se u sezoni grejanja, šporeti na čvrsta goriva koriste i za kuvanje, a vlasnici kotlova prebacuju bojlere na sistem za grejanje. Struktura potrošnje i enormna upotreba drveta i fosilnih goriva, daju odgovor na pitanje gde je najveći potencijal za elektrifikaciju, energetsku tranziciju, i smanjenje emisije štetnih čestica. Takođe, elektrifikacija grejanja ima minimum još jedan pozitivan uticaj na životnu sredinu.

Potrošnja energije u domaćinstvima po vrsti energenata

Eksploatacija šuma u privatnom vlasništvu smanjuje direktne finansijske izdatke za grejanje i/ili popunjava kućni budžet prodajom ogrevnog drveta. Često, vlasnici šuma ovaj posao prepuštaju profesionalnim drvosečama koji svoje angažovanje naplaćuju u drvetu, neretko u odnosu 2:1 u korist drvoseča. Ovakvi trendovi doveli su do devastacije šumskog zemljišta u privatnom vlasništvu, smanjenja drvnog potencijala i skoka cene ogrevnog drveta na tržištu. Seča šuma mora biti strogo planska i kontrolisana kako bi one bile održive i obnovljive, a elektrifikacijom grejanja, osim što eliminišemo zagađenje na samom mestu potrošnje energije, čuvamo i šume koje direktno smanjuju efekat staklene bašte.

Ukupna potrošnja energije u domaćinstvima

*Heat (derivated heat) – toplota dobijena u toplanama, elektranama i industrijskim postrojenjima koja se distribuira za zagrevanje prostora i vode u domaćinstvima.
**Gas oil… – Tečna goriva (mazut, lož ulje, bez biogoriva)

Bolje razumevanje statističkih podataka daje uvid u navike stanovništva u zavisnosti od toga da li žive u urbanim ili ruralnim sredinama, kao i u zavisnosti od socio-ekonomskog statusa, a podaci su dostupni na internetu i u vidu publikacija istraživanja i anketa sprovedenih od strane različitih institucija i organizacija. Najveće razlike u odnosu na statistiku primetne su kod upotrebe ogrevnog drveta.

U urbanim sredinama, naročito u velikim gradovima, drvo kao ogrev se koristi dosta manje dok u ruralnim sredinama taj procenat bitno odskače u odnosu na prosek. Osim toga što većina stanovništva na selu ili u manjim gradovima, poseduje šumu, sama blizina i dostupnost tog energenta, kao i tradicionalne navike, čine ga najčešćim izborom. Takođe, ispitanici koji su već investirali u kotlove na čvrsta goriva, po inerciji koriste ogrevno drvo i/ili ugalj jer bi im prelazak na neki drugi vid grejanja bio dodatni trošak.

Prostorije koje se greju u zavisnosti od tipa grejanja

Nešto više od trećine stanovništva ima (sopstveno) centralno grejanje ili je priključeno na toplanu. Više od 50% anketiranih građana zagreva pojedinačne prostorije i kao energent koriste ogrevno drvo, u manjoj meri pelet i ugalj kao i električne grejne uređaje.

Kod korisnika uređaja na čvrsta goriva za zagrevanje pojedinačnih prostorija (peći, šporeti, kamini…), ogrevno drvo se pojavljuje kao energent u više od četiri petine slučajeva. Ispitanici koji imaju priključak na gas uglavnom imaju centralni sistem grejanja. Domaćinstva priključena na toplane, po prirodi stvari greju podjednako sve prostorije. Dok ostali imaju tu slobodu da ne greju sve prostorije, ili da ih ne greju podjednako, mada je u većem broju slučajeva reč o finansijskoj računici. Ispitanici sa sopstvenim centralnim (etažnim) grejanjem, u 86% slučajeva greju sve prostorije u domaćinstvu podjednako, dok ostali racionališu i greju samo prostorije u kojima borave.

Površina koja se greje u odnosu na ukupnu površinu

Najveće zadovoljstvo načinom grejanja pokazuju ispitanici koji imaju centralizovan sistem grejanja, a tu spadaju i korisnici električnog podnog grejanja koje ima odlike centralizovanog sistema, ali pruža visoku fleksibilnost po pitanju regulacije temperature u zasebnim prostorijama.

Najveće nezadovoljstvo grejanjem pokazuju ispitanici priključeni na toplane, dok su najmanje zadovoljni oni koji se greju na individualna grejna tela, a takvih je skoro dve trećine domaćinstava. Ako pogledamo socio-ekonomski status ispitanika i grejanje koje koriste, vidimo da je kupovna moć u direktnoj korelaciji sa nivoom komfora.

Kupovna moć ispitanika i tip grejanja koji koriste

Veoma je interesantno kako pojedini tipovi grejanja ukazuju na određene socio-ekonomske zakonomernosti. Naime, domaćinstva koja su priključena na toplane u najvećoj meri se poklapaju sa prosekom. Korisnici usluge daljinskog grejanja u najvećem procentu se nalaze u velikim naseljima, pa je i socijalna slika u tim naseljima veoma šarenolika.

Za ostale važi pravilo, veća primanja obezbeđuju i bolji sistem grejanja. Etažno grejanje uglavnom koriste ispitanici koji su iznad proseka u kategorijama koje se označavaju kao srednja niža i srednja socijalna klasa. Domaćinstva koja se greju električnim uređajima takođe su iznad socijalnog proseka, ali najviše ih je u srednjoj klasi. Najsiromašniji se greju uglavnom na drva i nemaju centralizovan sistem grejanja, tj. kotao, već lože pojedinačne uređaje (šporete, kamine, peći…).

Grejanje u Srbiji

Ako pogledamo statistiku, trend prelaska sa čvrstih goriva na druge energente može se sa sigurnošću smatrati procesom koji je započet i ne može biti zaustavljen. Težnja za povećanjem komfora i povećanje svesti o potrebi očuvanja životne sredine takođe vodi u tom smeru.

Pitanje je u kojoj meri će energetska tranzicija usmeriti potrošnju sa ogrevnog drveta i fosilnih goriva na druge, ekološki prihvatljivije energente, ali jasno je da dostupnost, dugoročna stabilnost u snabdevanju i komfor koji pruža korisnicima, kao favorita ističu električnu energiju.